Een chiasme is een taalkundige spiegelstructuur. Het is een zin die zichzelf een beetje herhaalt, maar dan andersom.
Het omkeren van zinsdelen
Een blog uit de serie Stijlfiguren.
Een chiasme komt in de dagelijkse taal vaker voor dan je denkt.
Kijk eens naar de uitdrukking: Dames en heren, jongens en meisjes.
Eerst wordt de vrouw genoemd, gevolgd door de man. Dan de man gevolgd door de vrouw. As je het zou tekenen zie je dat het spiegelt. Het wordt ook wel gezien als een kruislingse verbinding.
Het woord chiasme is afgeleid van het Griekse woord “chi.” Het gaat om de vorm van de Griekse letter X (chi). In een chiastische structuur vormen de herhaalde elementen vaak een kruispatroon, vergelijkbaar met de letter X.
Voorbeelden uit de geschiedenis
Er zijn een aantal bekende uitspraken van mensen uit de geschiedenis waarin een chiasme gebruikt is. Hier zijn een paar voorbeelden.
Vraag niet wat jouw land voor jou kan doen, vraag wat jij voor jouw land kunt doen.
John F. Kennedy
You forget what you want to remember, and you remember what you want to forget.
(Je vergeet wat je wilt onthouden, en je onthoudt wat je wilt vergeten.)
Charles Dickens
Mankind must put an end to war, or war will put an end to mankind.
(De mensheid moet een einde maken aan oorlog, of oorlog zal een einde maken aan de mensheid.)
John F. Kennedy
Niet alles wat telt, kan geteld worden, en niet alles wat geteld kan worden, telt.
Albert Einstein
En misschien zijn dezen ook bekend:
Als het niet kan zoals het moet, moet het maar zoals het kan.
en:
Je leeft niet om te eten, maar je eet om te leven.
Een chiasme is een krachtig middel om uitspraken extra aandacht te geven. Vaak is een uitspraak met een chiasme ook beter te onthouden.
A – B – B’ – A’
Een chiasme wordt vaak genoteerd als A – B – B’ – A’. Een voorbeeld:
Als het niet kan (A) zoals het moet (B), dan moet het maar (B’) zoals het kan (A).
A is verbonden aan A’ en B is verbonden aan B’. De kruislingse verbinding.
De spiegeling
Een chiasme is niet alleen een kruising, maar ook een spiegeling. Zo zou je bijvoorbeeld in de afbeelding van boven naar beneden kunnen kijken (lezen). Dan zie je lucht, boom, land, land, boom, lucht. Ook dit is een chiasme, die je zou kunnen noteren als A – B – C – C’ – B’ – A’.
Hier eindig ik mee, dit was genoeg, want het is voldoende, dus stop ik hier.
